JURNAL
PENGARUH
MODEL PAPLAJAHAN KOOPERATIF
TIPE
JIGSAW
MAJENG RING PIKOLIH MALAJAH
MENYIMAK
SATUA
BALI SISYA KELAS VII
SMPN 4 DENPASAR WARSA AJAHAN
2013/2014

Olih
Nama : I Komang Budi Antara
NIM : 10.1.1.7.1.3638
Institut Hindu Dharma Negeri
Denpasar
Pembimbing I
Dr. Md Iwan
Indrawan J.,S.S.,M.Hum.
NIP. 19730530
200112 1 001
Pembimbing II
Ni Nyoman
Mariani, S.Pd.,M.Pd
NIP. 19820920
200801 2 009
Mengetahui,
Wakil Dekan I
IGNA Wijaya
Mahardika, S,Pd., M.Pd
NIP. 19811216
200501 1 003
|
RERINGKESAN
Ring galahé mangkin sajabaning metode konvensional mangda taler
kaanggén model paplajahan anyar sané inovatif minakadi model kooperatif jigsaw. Antuk punika sinah kalaksanayang seseleh
indik model jigsaw. Seseleh puniki
madué tatujon mangda prasida uning antuk pabinayan sané signifikan ring keterampilan
menyimak satua Bali sisya sané nyarengin paplajahan kooperatif tipe jigsaw sareng sisya sané nyarengin paplajahan konvensional. Seseleh puniki marupa
seseleh eksperimen antuk rancangan seseleh non-equivalent control group design. Kawentenan populasi sané kaambil ring seseleh
puniki inggih punika samian sisya kelas VII SMPN 4 Denpasar warsa ajahan
2013/2014 sané akehnyané 11 kelas. Taler sampel ipun inggih punika sisya kelas
VII6 pinaka kelas kontrol sane
akehnyané 49 sisya miwah kelas VII11 pinaka kelas eksperimen sané akehnyané 50 sisya. Tata
cara mupul data sané kalaksanayang inggih punika nganggén tata cara pratyaksa
miwah ngicénin tes. Madasar antuk pikolih pengujian
data post-test kapolihang data saking kelas kontrol miwah
kelas eksperimen nyihnayang maka kalih kelas berdistribusi normal utawi homogen.
Krana punika kalanturang antuk uji witarka
antuk uji-t. Kriteria pengujian
inggih punika yéning thitung >
ttabel sinah Ho katolak miwah Ha katerima antuk derajat kebebasan dk = n1 + n2 – 2 miwah a = 5%.
Pikolih uji-t nyihnayang thitung =
3,198 miwah ttabel = 1,96 antuk dk = 97 antuk taraf
signifikansi 5%. Madasar antuk kriteria
pengujian, thitung > ttabel (3,198 > 1,96)
sinah Ho katolak miwah Ha katerima. Madasar antuk pikolih seseleh sekadi punika
prasida kacutetang inggian wénten pangaruh sane signifikan paplajahan kooperatif tipe jigsaw majeng pikolih malajah
menyimak satua Bali sisya
kelas VII SMPN 4 Denpasar warsa ajahan 2013/2014.
I.
PURWAKA
Nganinin indik pawangunan sumber daya manusia sané becik ring aab
jaman sekadi mangkin, pendidikan dados unteng utama pinaka penunjang pokok utawi sarana antuk ngawerdiang indiké punika. Krana
yéning nénten wénten sangu utawi bekel pendidikan punika kasengguh pinaka
nyumpéna prasida masaing ring aab jamané sekadi mangkin. Olih krana punika
pendidikan mangdané setata polih uratian saking kramané sareng sami, napi ké
saking pemerintah, masyarakat, miwah penyelenggara
pendidikan sané tiosan. Nanging sané
dados pikobet iriki inggih punika asapunapi caranyané nincapang manah malajah
para sisyané mangdané manah para sisyané demen ring pakaryan malajah punika
pinaka pakaryan sané ngaryanang manahnyané suka miwah pinaka pikolih pengalaman hidupnyané sebilang rahina.
Malajah panyutetnyané inggih punika tata cara indik sapunapi parilaksana sané
medal utawi kaobah antuk latian utawi pengalaman. Malajah cutetnyané malajahin
basa boya ja pakaryan sané aluh, krana punika kaweruhan saking pendidik
ngamolihang tata cara ngajahin para sisyanyané sané becik mangda taler
kauratiang apanga para sisyané ngaresep ring unteng paplajahan sané kaicén. Basa
Bali sané pinaka basa kapertama sampun sapatutnyané prasida kalestariang pinaka
basa warisan para leluhuré.
Nanging yéning kacingakin ring galahé
mangkin para yowanané sampun
nénten demen yening polih
paplajahan basa Bali.
Sujatinyane, paplajahan basa Baliné
madué papat aspek paplajahan, inggih
punika aspek nyurat, ngwacén,
mawacana, miwah menyimak. Maka patpat
aspek punika pada saling maiketan
ngwangun paplajahan basa Bali. Menyimak inggih
punika pakaryan sané kaping ajeng sane kalaksanayang olih anake alit yéning
kacingakin saking proses pemerolehan basa.
Sadurung ipun prasida mawicara, ngawacén, asapunika taler nyurat pakaryan menyimak sané kapertama kalaksanayang. Pemerolehan keterampilan mabasa
katahnyané kakawitin saking menyimak,
mawicara, ngawacén, miwah nyurat. Manut H. G. Tarigan (2008: 31) menyimak adalah suatu proses kegiatan
mendengarkan lambang-lambang lisan dengan penuh perhatian, pemahaman,
apresiasi, serta interpretasi untuk memperoleh informasi, menangkap isi atau
pesan serta memahami makna komunikasi yang telah disampaikan oleh pembicara
melalui ujaran atau bahasa lisan.
Menyimak pinaka pakaryan malajah nénten prasida lémpas sareng pakaryan
mabasa sané lianan sekadi mawicara miwah nyurat. Olih krana punika pakaryan menyimak mangda setata kasarengin antuk
pakaryan nyurat, ngwacén, utawi mawicara. Pakaryan menyimak kakawitin antuk mirengang miwah pamuputnyané ngresepang
napi sané kasimak. Ring paplajahan
menyimak basa Bali, guru kantun nganggen model
konvensional sane kirang prasida nincapang manah sisyane rikala malajah.
Olih krana punika, pendidik utawi guru katuntut mangda ngametuang manah-manah
sané anyar sané matetujon prasida menahin tata cara paplajahan, sinah antuk
kawéntenan manah sané anyar punika kaarepang metu paplajahan sané inovatif, taler kaarepang prasida
ngawedarang manah malajah sisyané utamannyané rikala malajahin basa Bali, sinah
para sisyané nadosang materi basa
Baliné dados materi sané kasutresnain
tur kaseneningin jagi kaplajahin. Yéning sampun sekadi punika pastika
kawéntenan basa Bali prasida tetep ajeg ring tengahing kawéntenan basa asing. Penerapan piranti minakadi metode miwah model malajah patut katerapang mangdané
prasida mendukung pamarginnyané tata
cara paplajahan sané menarik. Guru
kaarepang mangda prasida nyelehin miwah nganggén metode paplajahan sané anut tekening materi sané jagi kaajahin majeng ring para sisyannyané. R. Ibrahim miwah
Nana S. Sukmadinata ring Rusman, (2012:
78) maosang soang-soang metode paplajahan madué kalewihan miwah kekirangan
kacingakin saking makudang sepat, nanging sané penting majeng ring guru metode
napi manten sané keanggén
mangde tinas tatujon sané
jagi kaaptiang.
Olih krana soang-soang metode madué kalewihan miwah kekirangan
sinah patut kawigunan metode paplajahan
taler mangda kaanutang antuk kaweruhan para sisyané. Krana kaweruhan
soang-soang sisyané malianan sinah guru mangda kreatif mangda prasida nyampuhang makudang-kudang metode paplajahan ring kelas. Maka dasar
antuk napi sampun kawedarang ring ajeng cutetnyané akéh wénten metode malajah sané dados katerapang
asapunika taler model malajah sané karancang sabecik-beciknyané
nganutin panglimbakan kurikulum.
Sinalih tunggil model malajah sané katah ring galahé mangkin inggih
punika model malajah kooperatif. Model paplajahan kooperatif
menggalakan sisya beriteraksi secara
aktif miwah positif ring témpék (Slavin ring Rusman, 2012: 201).
Model
paplajahan kooperatif puniki
taler madué tipe paplajahan sinalih
tunggil inggih punika wénten kasengguh tipe
jigsaw. Tipe paplajahan jigsaw inggih punika sinalih tunggil tipe model belajar sané nyutetang ring
malajah antuk tata cara makarya sareng-sareng olih para sisyané antuk
ngamolihang tatujon sané kaaptiang. Ring paplajahan menyimak satua Bali metode
kooperatif tipe jigsaw puniki prasida katerapang antuk tatujon ngawedarang
manah malajah para sisyané antuk tata cara malajah matémpék antuk ngarereh
pisaur saking pikobet sané malianan ring soang-soang sisya ring atémpék. Indiké
punika kaarepang mangda para sisyané prasida becik ngabligbagang indik pikobet
sané kapolihang. Jhonson and Jhonson ring Rusman, (2012: 218) maosang pengaruh positif model paplajahan kooperatif jigsaw majeng perkembangan sisya inggih punika (1) nincapang pikolih malajah, (2) nincapang daya ingat, (3) prasida kaanggén
molihang tarap penalaran tingkat tinggi
(4) nincapang metunyané manah intrinsik/kesadaran
individu, (5) nincapang paiketan antarmanusa sané mabinayan, (6) nincapang sikap sisya sané positif majeng sekolah,
(7) nincapang parilaksana sané becik majeng guru, (8) nincapang harga diri sisya, (9) nincapang parilaksana penyesuaian sosial sané becik majeng
guru, (10) nincapang keterampilan magotong royong.
Stephen, Sikes and Snapp ring Rusman, (2012: 220) maosang dudonan
pamargi paplajahan kooperatif model
jigsaw inggih punika (1) Para sisya katémpékang ring 1 ngantos 5 diri
sisya, (2) Soang-soang sisya ring tim kaicén materi sané mabinayan, (3)
Soang-soang sisya ring tim kaicén materi sané katugasang, (4) Anggota tim sané
mabinayan sané sampun malajahin bagian/sub bab sané pateh matemu ring témpék
anyar (témpék ahli) jagi mligbagang sub bab ipun, (5) Sasampun usan mabligbagan
pinaka tim ahli soang-soang anggota mawali ka témpék asal miwah magilir
ngajahin sawitran timnyané nganinin indik sub bab sané karesepang miwah soang-soang
anggota sané lianan mirengang napi sané kaajahin, (6) Soang-soang tim
nyihnayang pikolih pabligbagan, (7) Guru ngicénin evaluasi, (8) Pamuput.
Madasar antuk napi sané sampun kawedar
ring ajeng, sinah kalaksanayang seseleh majeng ring keterampilan menyimak satua Bali antuk seseleh eksperimen ring SMPN 4 Denpasar sané mamurda pengaruh model paplajahan kooperatif
tipe jigsaw majeng ring pikolih menyimak
satua Bali sisya kelas VII SMPN 4 Denpasar warsa ajahan 2013/2014.
II.
METODE
Soroh seseleh puniki inggih punika seseleh
eksperimen, manut Wiersma ring Emzir, (2011:63) eksperimen inggih punika kahanan seseleh sané sekirang-kirangnyané
wénten asiki piranti bebas, sané
kasengguh pinaka piranti eksperimental.
Piranti sané jagi kaeksperimenang
ring seseleh puniki inggih punika model paplajahan
kooperatif tipe Jigsaw. Patangkep
sané kaanggen ring seseleh puniki inggih punika patangkep kuantitatif. Emzir,
(2011: 28) ngawedarang indik data kuantitatif katahnyané nganggén paradigma postpositivist ring
ngalimbakang ilmu pengetahuan minakadi indik sebab akibat, reduksi piranti witarka miwah pitakén spesifik,
nganggé pengukuran miwah pratyaksa, taler pengujian
teori. Seseleh puniki nganggén rancangan pretest-posttest non-equivalent control group design, sané nganutin
pola sekadi ring sor:
|

|

Keterangan :
X = Perlakuan
O1 = Prates
O2 = Postes
Emzir (2011;105)
Témpék luhur inggih punika témpék eksperimen sané kaajahin nganggén model
paplajahan kooperatif tipe Jigsaw
mabinayan sareng témpék sor pinaka témpék kontrol
sané kaajahin antuk model
paplajahan konvensional. Nanging maka
kalih témpék puniki kaicénin pre-test miwah
post-test. Ring seseleh puniki
kawéntenang asiki piranti bebas
inggih punika model paplajahan jigsaw pinaka piranti sané kaselehin tur
piranti terikatnyané inggih punika keterampilan menyimak ring palajahan satua
Bali. Pamastika
sumber data ring seseleh puniki inggih punika kawangun antuk populasi miwah
sampel. Populasi ring seseleh puniki
inggih punika samian sisya kelas VII SMPN 4 Denpasar warsa ajahan 2013/2014 sané
akehnyané 11 kelas. Sampel sané kaambil antuk rumus saking Isaac miwah Michael ring Sugiono (2010: 126) wantah 2 kelas kémanten inggih
punika kelas VII6 miwah kelas VII11 sané sampun pastika madué
kaweruhan sané pateh krana néntenwénten parengkingan rikalaning nentuang kelas
puniki. Kelas VII11 akéhnyané 50 sisya dados kelas eksperimen, miwah kelas VII6 akehnyané 49 sisya sané
kadadosang kelas kontrol. Tata cara
sané kaanggén rikalaning nentuang kelas
eksperimen miwah kelas kontrol
inggih punika teknik undi antuk ngicénin pre-test
majeng ring maka kalih témpék sané matetujon nguji kesetaraan maka kalih témpék punika. Jatu seseleh sané kaanggén ring seseleh puniki inggih punika
test sané marupa pre-test miwah post test. Uji coba jatu
seseleh kamargiang antuk uji validitas, uji
reliabilitas, uji daya beda, miwah uji
tingkat kesukaran. Tes sané kaanggén mupulang data indik keterampilan menyimak ring paplajahan satua
Bali inggih punika tes objektif pilihan
ganda antuk asiki pisaur sané patut. Tes
kawangun antuk 30 butir soal miwah soang-soang butir soal madué 4 alternatif pisaur. Pakebat data sane
kamargiang nganinin indik uji normalitas,
uji homogenitas, miwah uji witarka.
III.
PIKOLIH SESELEH
3.1
Data Pikolih Jatu Seseleh
Madasar antuk Uji Validitas, kapolihang butir
soal sane valid inggih punika 30 soal. Sinah kalanturang antuk Uji Reliabilitas sane ngamolihang koefisien reliabilitas akehnyane 0,927
antuk criteria sangat tinggi. Selanturnyane
kamargiang uji daya beda ngamolihang 2 soal
jelek, 18 soal cukup, 8 soal baik miwah 2 soal madue kategori baik
sekali. Taler kalaksanayang uji
tingkat kesukaran sane molihang pikolih inggih punika 7 soal sedang miwah 23 soal sane
madue kategori cukup.
3.2 Pikolih Data Pre-test
Madasar antuk pikolah pakebat data pre-test ring tempek eksperimen miwah tempek kontrol kapolihang:
Tabel 3.1 Tabel Nilai Statistik Pre-Test Kelas Eksperimen
Miwah Kelas Kontrol
Témpék Eksperimen
|
Témpék Kontrol
|
||
Rata-rata
|
![]() |
![]() |
![]() |
Varians
|
S12
|
183.63
|
138,30
|
Standar Deviasi
|
SD
|
13,6
|
11,8
|
Akeh Subjek
|
n1
|
50
|
49
|
Risampun kapolihang data pre-test sekadi ring ajeng, kaping
ajeng kalaksanayang uji setara. madasar saking pikolih pakebat data, kapolihang
thitung akehnyané 0,47.
Pikolih harga punika nglantur
kabandingang antuk harga ttabel antuk
dk = 50 + 49 – 2 = 97 miwah taraf
signifikansi 5% sinah kapolihang harga
ttabel = 1,96. Madasar antuk punika krana thitung < ttabel (0,47 < 1,96) sinah
H0 katerima miwah Ha katolak. Indiké puniki masuksma nénten wénten pabinayan sané signifikan pikolih malajah menyimak
ring paplajahan basa Bali sisya ring kelas VII6 miwah sisya ring
kelas VII11 SMPN 4 Denpasar sinah maka kalih témpék kasengguh setara.
3.2 Pikolih Data Post-test
Madasar antuk pikolah pakebat data post-test ring tempek eksperimen miwah tempek kontrol kapolihang:
Tabel 3.1 Tabel Nilai Statistik Pre-Test Kelas Eksperimen
Miwah Kelas Kontrol
Témpék Eksperimen
|
Témpék Kontrol
|
||
Rata-rata
|
![]() |
81,28
|
73,7
|
Varians
|
S12
|
128,37
|
151,55
|
Standar
Deviasi
|
SD
|
11,33
|
12,31
|
Akehnyane
subjek
|
n1
|
50
|
49
|
Uji Witarka kalaksanayang ri sampun
uji prasyarat minakadi uji normalitas miwah uji homogenitas kamargiang. Pengujian
normalitas data kamargiang antuk pakebat Chi-Square.
Madasar pangujian normalitas kelas eksperimen kapolihang
=
= 4,01, yéning
kabandingang antuk taraf signifikansi 5% (a = 0,05) miwah derajat kebebasan (dk) = 5 kapolihang
=
= 11,07,
krana
>
sinah Ho
katerima (nenten katolak). Puniki masuksma
sebaran data nilaipost-test basa Bali sisya kelas VII11 SMPN 4
Denpasar berdistribusi normal.
Nanging uji normalitas kelas kontrol kapolihang
=
= 3,68, yéning
kabandingang antuk taraf signifikansi
5% (a = 0,05) miwah derajat
kebebasan (dk) = 5 kapolihang
=
= 11,07, krana
>
sinah Ho katerima (nenten katolak). Puniki
masuksma sebaran data nilai post-test basa
Bali sisya kelas VII6 SMPN 4 Denpasar berdistribusi normal.












Ri
sampun maka kalih tempek kasengguh berdistribusi normal, kalanturang antuk uji
homogenitas antuk Anava Havley. Madasar saking
pikolih pangitungannyané kapolihang Fhitung sané akehnyané 1,1806.
Selanturnyané yening katilik kawéntenan Ftabel ring taraf signifikansi 5% antuk db pembilang= 49 - 1 = 48 miwah db penyebut = 50 – 1 = 49 inggih punika
1,60. Indiké punika nyihnayang Fhitung
< Ftabel (1,1806 < 1,60), sinah H0 katerima
punika masuksma varians-varians homogen.
Ri sampun uji prasyarat nemu gelang pinaka prasyarat sane
becik, sinah prasida kamargiang uji-t. saking pikolih pangitungannyane kapanggihin
thitung = 3,198 miwah ttabel = 1,96,
sinah punika nyihnayang thitung > ttabel. Antuk
punika masuksma Ho katolak tur Ha katerima. Punika masuksma wénten pangaruh sané signifikan kaweruhan keterampilan
menyimak satua Bali sisya kelas VII SMPN 4 Denpasar warsa ajahan 2013/2014
sisya sané nyarengin paplajahan nganggén model kooperatif tipe
Jigsaw miwah sisya sané nénten
nyarengin paplajahan antuk model
paplajahan kooperatif tipe Jigsaw.
IV. PAMICUTET MIWAH PITEKET
4.1 Pamicutet
Madasar antuk pakebat data sané kalaksanayang prasida kapolihang
pamicutet miwah piteket sekadi ring sor:
1)
Rata-rata pre-test
sané nyihnayang kaweruhan awal sisya
kelas VII6 miwah VII11 pinaka sampel sadurung katerapang model
paplajahan sané kaselehin inggih punika témpék kontrol (VII6)
akehnyané 72,0 miwah témpék eksperimen (VII11) akehnyané 73,2. Uji-t sané kamargiang
molihang pikolih 0,47 nglantur kabandingang antuk ttabel antuk dk 97
miwah taraf signifikansi 5% = 1,96,
sinah Ho katerima masuksma nénten wénten pabinayan sane signifikan pikolih menyimak satua
Bali maka kalih kelas puniki sinah kasengguh setara.
2)
Sasampun katerapang model paplajahan,
kapolihang rata-rata témpék kontrol (VII6) = 73,7 miwah témpék eksperimen (VII11) = 81,28
taler uji t nyané molihang pikolih 3,198. Sesampun katerang model paplajahan kooperatif jigsaw puniki nyihnayang thitung = 3,198 miwah ttabel
= 1,96 ring taraf signifikansi 5%
miwah derajat kebebasan 97. Antuk
minayang pikolih thitung miwah ttabel prasida kacutetang
inggih punika thitung langkungan majeng ring ttabel (thitung
= 3,198 > ttabel = 1,96) punika nyihnayang Ha katerima
miwah Ho katolak.
3)
Pikolih pakebat uji-t nyihnayang wénten
pabinayan sané signifikan kaweruhan keterampilan
menyimak satua Bali sisya kelas VII SMPN 4 Denpasar warsa ajahan 2013/2014
sisya sané nyarengin paplajahan nganggén model kooperatif tipe Jigsaw
miwah sisya sané nénten
nyarengin paplajahan antuk model
paplajahan kooperatif tipe Jigsaw.
Sinah prasida kacutetang model
paplajahan kooperatif tipe jigsaw sané kaanggén ring paplajahan ngicénin pangaruh
sané becik majeng ring
pikolih menyimak satua Bali sisya
kelas VII SMPN 4 Denpasar warsa ajahan 2013/2014.
4.2 Piteket
Wénten makudang-kudang
piteket sane kawedarang
nganinin indik seseleh puniki inggih punika sekadi ring sor.
1)
Majeng
Sekolah
Sekolah pinaka sinalih tunggil genah
para sisyane ngarereh kaweruhan mangdané prasida ngicénin kaweruhan sané becik miwah setata ngawentenang
sekancan piranti sane prasida nyarengin margi paplajahan ring sekolah, mangda
becik, taler mangda tatujon paplajahan prasida kapolihang sekadi napi sané kaaptiang.
2)
Majeng Guru
Saking akehnyané kawéntenan model utawi metode paplajahan sané dados kaanggén ring sajeroning paplajahan,
guru mangda prasida milihin model/metode
paplajahan taler ngadungang makudang-kudang metode
paplajahan punika mangda setata prasida ngametuang manah sisyane malajah,
contonyané sekadi model paplajahan kooperatif tipe jigsaw.
3)
Majeng Sisya
Sisya mangdané setata anut antuk napi sané kanikayang olih guru ring kelas taler
awig-awig ring sekolah mangda paplajahan ring kelas prasida mamargi antar miwah
tatujon paplajahan prasida kapolihang, taler mangda napi sané kaajahin olih guru prasida becik
karesepang.
4)
Majeng Ring Penyeleh Tiosan
Penyeleh-penyeleh tiosan mangda setata
prasida ngamargiang seseleh-seseleh sané anyar antuk pikobet sane anyar sinah
prasida nglimbakang napi sané durung
kauningin prasida kauningin miwah madué pikenoh majeng ring kramané.
KAPUSTAKAAN
Emzir.
2011. Metodologi Penelitian Pendidikan:
Kuantitatif dan Kualitatif. Jakarta: Rajawali Pers.
Rusman.
2012. Model-Model Pembelajaran:
Mengembangkan Profesionalisme Guru. Jakarta: PT RajaGrafindo Persada.
Tarigan.
2008. Menyimak Sebagai Suatu Keterampilan
Berbahasa. Bandung: Angkasa.